maj 2019Podczas spacerów po czeskiej stolicy, prócz absolutnych zabytkowych highlightów, naszą uwagę niejednokrotnie przykuła nieistotna niekiedy z turystycznego punktu widzenia architektura, której wdzięków nie sposób jednoznacznie skrytykować, ale trudno też w całości zaakceptować ich istnienie w rzeczywistości. Nie da się im jednak odmówić jednego – ubarwiania praskiej przestrzeni publicznej. Słowem-kluczem, spajającym wszystkie budowle na naszej architektonicznej ścieżce osobliwości, niech więc dyplomatycznie zostanie: kontrowersja.
Najmniejszy dom (Nejmenší dům)
Tej praskiej osobliwości nie trzeba może przyglądać się pod lupą, lecz podczas spontanicznego spaceru bardzo łatwo ją przeoczyć. Mowa tu bowiem o najwęższym zachowanym budynku w mieście, którego szerokość wynosi zaledwie 3,28 metra. Historia tego powstałego około 1360 roku domu jest niezbadana. Prawdopodobnie powstał on jako przybudówka budynku o nieco większej powierzchni użytkowej. Znane są jednak jego współczesne dzieje – obecnie, jak to z obiektami „naj” bywa, pełni on ważną funkcję turystyczną, oferując nocleg w czterogwiazdkowym hotelu, jak również występuje jako bohater drugiego planu na wykonywanych przed jego fasadą selfie.
Tańczący dom (Tančící dům)
Pozostając w kategorii „jakichś” domów, zaraz po najwęższym domu w Pradze wspomnieć warto budynek, który nie dość że jest krzywy, to jeszcze – zdaniem niektórych – tańczy.
Plac budowy tego bodaj najbardziej znanego przykładu nowoczesnej architektury w Czechach czekał cierpliwie na ponowne zagospodarowanie od roku 1945, kiedy to Amerykanie podczas omyłkowego bombardowania zrównali stojący tu wcześniej budynek z ziemią. Pomysłów na wypełnienie tej urbanistycznej luki było zapewne tyle, ile praskich muzeów i kościołów razem wziętych (czyli naprawdę mnóstwo). Ostatecznie zwyciężył oryginalny czesko-amerykański projekt, którego orędownikiem okazał się między innymi Václav Havel. Na zaangażowanie byłego czeskiego prezydenta w kwestię zabudowy tej położonej nad samym brzegiem Wełtawy działki nie bez wpływu pozostaje z pewnością fakt, iż doklejony obecnie do Tańczącego domu równie atrakcyjnie położony budynek należy właśnie do rodziny Havlów.
Pomysłodawcą nieregularnej, „wytaliowanej” konstrukcji jest niekoniecznie przed jej zaprojektowaniem znany Vlado Milunić. Współpracujący z Czechem amerykańsko-kanadyjski architekt Frank Gehry zwykł określać ich architektoniczne dziecko: Fred i Ginger od imion słynnych tancerzy Freda Astaire’a i Ginger Rogers. W swych planistycznych założeniach, krzywy dom nawiązywać ma zaś do Aksamitnej Rewolucji, co przy okazji pokrywa się z jego tanecznymi inklinacjami. Aby oddać dynamiczny charakter zmian zachodzących wówczas w społeczeństwie, budowla składa się właśnie ze statycznego Freda i dynamicznej Ginger.
Tańczący dom jest książkowym przykładem dekonstruktywizmu polegającego, ogólnie rzecz ujmując, na prześciganiu się w projektowaniu budowli o coraz bardziej ekstrawaganckich kształtach. Praski krzywy dom „zdekononstruowany” został z 99 betonowych płyt o różnych kształtach i wymiarach. Na szczycie budowli znajduje się astronomicznie droga restauracja oferująca jednak atrakcyjne widoki na panoramę miasta oraz… przedziwna złożona z metalowych prętów konstrukcja zwana całkiem słusznie Medusą. Żaden element budowli – nawet meduzowa korona – nie może być jednak uznany za przypadkowy, wobec uhonorowania budynku tytułem design roku przez prestiżowy magazyn Time. Roztańczony budynek zgarnął nagrodę w tej kategorii w roku ukończenia jego budowy – na międzynarodowe parkiety sławy wdarł się więc szturmem.
Kotva
Centrum handlowe Kotva byłoby zwykłym centrum handlowym, gdyby nie fakt, że składa się ono z sześciokątnych „kubików” (o ile kubiki mogą być sześciokątne), które połączone ze sobą, przypominają z lotu ptaka wielki betonowy plaster miodu. Kiedy planując praskie spacery, ujrzeliśmy na mapach Google’a tak oryginalnych kształtów budowlę wciśniętą przy placu Republiki pomiędzy zabudowania o zdecydowanie bardziej typowych kształtach, nie było już odwrotu – musieliśmy zobaczyć tę osobliwość na własne oczy.
Kotva zawitała na Starym Mieście w 1975 roku jako największe wówczas centrum handlowe w Pradze i piąte co do wielkości w całej Europie. Nie każda galeria zasłużyła jednak na tak nietypowe fundamenty, jak Kotva. Na plac budowy tej galerii wybrano bowiem teren dawnej średniowiecznej twierdzy i to być może unikalność swoistego kamienia węgielnego zadecydowała o tym, że pomimo iż Kotva dawno spadła już z piedestału statystyk powierzchniowych, wciąż potrafi być tu tłoczno – skoro już o plastrach miodu mowa – jak w ulu.
Nowa scena (Nová scéna)
Tuż przy głównym budynku praskiego Teatru Narodowego, wyglądającego zasadniczo całkiem podobnie do innych teatrów narodowych w tej części Europy, o kontrowersyjne komentarze zabiega dobudowana do teatralnego kompleksu w 1983 roku Nowa scena. Odpowiedzialni za plan zagospodarowania miasta urzędnicy prawdopodobnie zamknęli oczy, kiedy zatwierdzali budowę tej kontrowersyjnej, złożonej z ponad czterech tysięcy szklanych elementów elewacji wprowadzającej niewątpliwy architektoniczny zamęt w neorenesansowej ulicy, przy której została wzniesiona.
Kościół Najświętszego Serca Pana Jezusa (kostel Nejsvětějšího Srdce Páně)
W kwestii zagospodarowania przestrzennego zagapili się, mam wrażenie, nie tylko miejscy włodarze z końca XX wieku, ale także ci z jego pierwszej połowy, kiedy to – dokładnie w 1932 roku na praskich Vinohradach ukończono budowę kościoła Najświętszego Serca Jezusowego. Opamiętanie nie przyszło nawet pomimo trwającej cztery lata budowy, która zakończyła się efektem zasługującym na Grand Prix w kategorii „biskup płakał jak konsekrował”. Podobno efekt prac budowlanych przypominać ma mityczne konstrukcje starożytnego Egiptu. W poprzednim zdaniu skupiłbym się jednak przede wszystkim na pierwszym słowie. Idąc dalej tropem oderwanego raczej od rzeczywistości „podobno”, nie sposób nie wspomnieć, że wyłożone drewnem wnętrze kościoła ma z kolei symbolizować bezpieczeństwo Arki Noego.
Emauzy
W kategorii sakralnych osobliwości z pewnością odnajduje się też kościół Matki Bożej na Slovanech funkcjonujący w ramach klasztornego kompleksu Emauzy. Miejsce w tym zestawieniu zapewniły mu nietypowe iglice dobudowane w latach 60. XX wieku w miejsce neogotyckich wież zniszczonych w wyniku tego samego alianckiego bombardowania, które zapewniło działkę pod budowę roztańczonego domu.
Metro
Stacje praskiej podziemnej kolejki to wspaniała przestrzeń wystawowa. Przewalające się przez perony tłumy prażan i turystów zatrzymywane są jednak nie tylko przez podziemne pasaże handlowe i liczne reklamy. Uwagę przechodniów usiłują skraść także unikatowe rozwiązania techniczno-estetyczne, a program podziemnych tuneli sztuki przekształca pospolite przemieszczanie się za pomocą metra z punktu A do punktu B w unikalną podróż do krainy kontrowersyjnego piękna. Nie bez kozery podziemna kolejka stolicy Czech zyskała więc miano rodzynka wśród praskich osobliwości.
Niektóre podziemne akcenty upamiętniają zaś fakt, że znaczna część praskiego metra powstała za czasów sowieckich. Przestrzeń przy bramkach wejściowych na stacji Anděl, nie jest już wprawdzie uświetniona mozaiką o moskiewskim motywie, która zastąpiona została przez panoszący się wszędzie kapitalizm objawiający się akurat w tym przypadku pasażem handlowym. Na samym peronie nie da się już za to zapomnieć o przyjaźni radziecko-czechosłowackiej.
Praskie metro to jednak nie tylko socrealistyczna sztuka i nieumilkła jeszcze pomimo XXI wieku pieśń pochwalna na cześć epoki spod znaku sierpa i młota. Wsiadający na stacji Můstek pasażerowie mają bowiem okazję otrzeć się o ruiny średniowiecznego mostu skryte do niedawna pod piętrzącym się w wyniku rozwoju miasta gruntem. Wyeksponowane przy okazji budowy metra fragmenty łuków stały się inspiracją dla nazwy stacji.
Na koniec tej w przeważającej mierze antyestetycznej litanii pozostaje tylko (a może jednak aż) pytanie: czy miałem na celu przekazanie tym postem jakiegoś głębszego sensu ponad zamanifestowanie jestestwa tych bardziej lub mniej szokujących obiektów na turystycznej mapie Pragi? Otóż dementuję – nie miałem.
Źródła:
- Graff M., Metro w Pradze, TTS Technika Transportu Szynowego, nr 1-2/2008
- Grygielska P., Emauzy, http://prawiewszystkoopradze.blogspot.com/2012/05/emauzy.html
- Grygielska P., Kościół Najświętszego Serca Pana Jezusa (kostel Nejsvětějšího Srdce Páně), http://prawiewszystkoopradze.blogspot.com/2015/08/koscio-najswietszego-serca-pana-jezusa.html
- Grygielska P., Tańczący dom – Ginger i Fred, http://prawiewszystkoopradze.blogspot.com/2012/07/tanczacy-dom-ginger-i-fred.html
- Patterson D., This Is The Narrowest Surviving Building In Prague, http://blog.praguemorning.cz/narrowest-surviving-building-prague/
- Sztorc M., Praga – Nowe Miasto, kościół Matki Bożej na Slovanech, benedyktynów, http://zabytkowekoscioly.net/index.php/czechy/448-praga-nowe-miasto-kosciol-matki-bozej-na-slovanech-benedyktynow
- Sztorc M., Praga – Vinohrady, kościół Najświętszego Serca Pana Jezusa, http://zabytkowekoscioly.net/index.php/czechy/504-praga-kosciol-najswietszego-serca-pana-jezusa
- Tizard W., (tłum. Sikora J.), Spacerem po Pradze. Największe atrakcje miasta, National Geographic Society/Burda NG Polska, Warszawa 2015
- Wąs C., Przestrzenie różnicy. Modernizm, postmodernizm i dekonstruktywizm w architekturze (próba definicji),
Quart. Kwartalnik Instytutu Historii Sztuki Uniwersytetu Wrocławskiego, nr 4(10)/2008 - Went A., Top Ten Ugliest Buildings in Prague, http://news.expats.cz/art/top-ten-ugliest-buildings-in-prague/
- http://clementin.cz/
- http://cojestgrane24.wyborcza.pl/cjg24/Skierniewice/1,45,545409,Wyklad–Postmodernizm-i-dekonstruktywizm-w-archite.html
- http://czechtourism.com/pl/c/prague-church-of-the-sacred-heart/
- http://czechtourism.com/pl/c/prague-dancing-house/
- http://czechtourism.com/tourists/stories/praha_architektura/?lang=pl-PL
- http://domoplus.pl/slownik/67/dekonstruktywizm
- http://europan.pl/style-w-architekturze/dekonstruktywizm/
- http://metroart.cz/en/A/MustekA.html
- http://metroart.cz/en/B/Andel.html
- http://narodni-divadlo.cz/en/new-stage/history
- http://od-kotva.cz/en/anniversary
- http://otaprojekt.pl/tanczacy-dom-pradze/
- http://prague.eu/en/object/places/1765/naplavka-rasinovo-embankment?back=1
- http://prague.eu/en/object/places/213/new-stage-nova-scena
- http://prague.eu/pl/obiekt/miejsca/212/emmaus-monastery-na-slovanech-klaster-na-slovanech-emauzy
- http://prague.eu/pl/obiekt/miejsca/424/kotva?back=1
- http://prague.fm/pl/17929/tanczacy-dom/
- http://srdcepane.cz/en/
- http://turystyka.wp.pl/krzywy-domek-w-sopocie-najdziwniejszym-budynkiem-swiata-6043967924781697g/6