Siedzę na koniu… inaczej – czyli o próbie zrozumienia praskiej sztuki ulicznej<h4><img src="https://archiwum.nastepnyprzystanek.pl/wp-content/uploads/2021/01/Kalendarz-ikona.png" style="width: 30px"> maj 2019</h4>

Siedzę na koniu… inaczej – czyli o próbie zrozumienia praskiej sztuki ulicznej

maj 2019

Praga to piękne miasto – co do tego jakże sztampowego hasełka nikt nie ma chyba najmniejszych wątpliwości. Prawdą jest też, że aby w pełni dać się oczarować czeskiej stolicy, nie wystarczy odhaczyć zwiedzania Hradczan czy osiągnąć międzynarodowy rekord w liczbie odwiedzonych muzeów i galerii sztuki, które występują tu równie często, co kościoły (a o tym, że w Pradze można zapaść na niebezpieczną turystyczną chorobę – kościołowy zawrót głowy – udowadnialiśmy tutaj wraz z propozycją rozsądnego dawkowania tej formy atrakcji). Atmosferę miasta dobrze wchłania się bowiem przede wszystkim z zewnątrz, podczas spontanicznego przemierzania wąskich uliczek i szerokich ulic nie tylko Starego Miasta. Niewinne zgłębianie praskich zakamarków może jednak skutkować wystawieniem zdolności pojmowania rzeczywistości na ciężką próbę. Trudniejszy niż azjatyckie łamigłówki wysiłek umysłowy serwują w czasie takich spacerów liczne przykłady praskiej sztuki ulicznej nastawionej na jak najskuteczniejsze zszokowanie odbiorcy. Spacerując po Pradze, warto więc mieć oczy dookoła głowy…

…chociażby dlatego, żeby nie pozbawić się możliwości wzięcia udziału w dobrowolnym konkursie pod tytułem: „Co autor miał na myśli?”. Patronat nad nieistniejącym wydarzeniem objęło praskie metro, przy którym zlokalizowana jest owa rzeźba.
Podczas, gdy być może wciąż zastanawiasz się – Miły Czytelniku – jakie były artystyczne pobudki powyższego dzieła, na słynnej ulicy Nerudovej pewien jegomość pomylił ścianę jednej z kamienic z peronem 9 i 3/4 i – co gorsza – odniósł połowiczny sukces.
Czasem warto też spojrzeć do góry, aby przekonać się jak mało brakowało aby jeden ze śmieci umieszczonych w wielkim worku zawieszonym niczym pranie pomiędzy kamienicami, przypadkiem wydostał się przez oczka siatki i bez opamiętania rozpoczął oddawanie się sile grawitacji.
Co ciekawe owa „śmieciowa instalacja” jest podświetlana!
Podczas zgłębiania praskich zakamarków można też przybić piątkę z pomnikiem Franza Kafki, oryginalnym jak książki pisarza.

W poszukiwaniu kulturowych uwzniośleń rekomenduję również udanie się do jednego z praskich parków.

Ambasadorem parku Portheimka, będącego dawnym ogrodem przypałacowym pobliskiej rezydencji, został praski potwór z Loch Ness usidlony przez tajemniczą kamienną postać.
Czyż portheimkowa zjawa nie wygląda znajomo? Jej siostra bliźniaczka zadomowiła się na warszawskich bulwarach.
Z kolej w parku Vojanovy sady spotkać można sztukę nowoczesną, która zdaje się nie wpisywać w charakter tego miejsca, uważanego za najstarszy praski park, egzystujący w historii miasta już od 1248 roku.

Sztuka uliczna czeskiej stolicy uliczną bywa nie tylko z nazwy, lecz także jeśli chodzi o jej tematykę.

Na jeden z przykładów komunikacyjnego odłamu praskich „umilaczy” przestrzeni publicznej natknęliśmy się w parku Zítkovy sady. Powstała w ramach Europejskiego Dnia Bez Ofiar Śmiertelnych Na Drogach instalacja upamiętnia tych, którzy stracili życie w wyniku wypadków drogowych. To jeden z niewielu przykładów współczesnej sztuki, który nie tylko okazał się nadawać na tych samych falach interpretacyjnych, co mój pragmatyczny i ograniczony w zakresie poszukiwania drugiego dna umysł, ale także wywarł na mnie – szczególnie jako uczestniku ruchu drogowego, zarówno zza kierownicy, jak i bez metalowej klatki bezpieczeństwa – ogromne wrażenie. W ramach wystawy na przerdzewiałych anielskich skrzydłach zawieszono bowiem pamiątki związane ze zmarłymi: para butów, w myśl twardowskiego wersu „zostaną po nich buty i telefon głuchy” czy powyginane koło od roweru naprawdę skłaniają do zachowania większej ostrożności na drogach…
W nurt komunikacyjnego wyrazu za pomocą instalacji „Zamieszki” wpisał się też czeski artysta Pasta Oner.
Tuż obok wystawiła się zaś artystka, która postanowiła (przynajmniej w założeniach) ocieplić nieco wizerunek zimnych jej zdaniem stalowych rzeźb, nadając im kobiece zaokrąglone kształty.

W zaprowadzaniu kultury wysokiej (i to całkiem dosłownie) w Pradze mamy też swój narodowy udział. Siedzącą niemal na szczycie bibliotecznego budynku Klementinum dziewczynkę z papierowym samolocikiem w dłoniach zaprojektowała bowiem Polka – Magdalena Popławska, która swoje artystyczne zdolności kształtowała właśnie w Czechach. Pomimo, iż początkowo postać zasiadła przy dachu budynku tymczasowo, ze względu na powszechny turystyczny entuzjazm, nie wstała ze swojego miejsca aż do dziś.

Twarz „bibliotekarki-obserwatorki” wyraża jednak coś innego niż miłość do książek. Raz zobaczywszy to niepowtarzalne oblicze, którego wyraz dopracował jeszcze czas i liczne zabrudzenia, wolałbym nie powtarzać tego doświadczenia na przykład w koszmarach sennych.
Tuż obok dziewczynki „rośnie” zaś pewne nietypowe kanalizacyjne drzewo.
Problemu z niekorzystnym wyrazem twarzy nie ma zaś siedząca przed Teatrem Stanowym zakapturzona postać, która twarzy po prostu nie ma. Ten praski dementor to dzieło artystki Anny Chromy, która swoje nieludzkie płaszcze chętnie umieszcza w różnych częściach świata, jako symbol… tolerancji i pokoju. Na wypadek gdyby ta idealistyczna wizja nie spotkała się z Twoim – Miły Czytelniku – odbiorem wizualnym, zaproponuję alternatywną jej interpretację nawiązującą do postaci Komandora z mozartowskiej opery „Don Giovanni”, której pierwsze wystawianie, pod nadzorem samego autora, miało miejsce właśnie w teatrze strzeżonym przez dementora. Powtórzę jeszcze za lokalną legendą, że ponoć oblicze rzeźby pojawia się na zdjęciach wykonanych przy pomocy lampy błyskowej. Szkoda, że dowiedziałem się o tym dopiero po powrocie…

Za głównego autora praskiego niepokoju ulicznego niepodważalnie uznać trzeba Davida Černego, który bardziej niż za artystę, może chyba uchodzić za skandalistę. W swojej karierze spłodził on trzynaścioro dzieci oraz obsikał własny kraj, choć największą sławę przyniosła mu chyba puszka różowej farby. Za jej pomocą postanowił w 1991 roku udoskonalić upamiętniający wyzwolenie Pragi przez Armię Czerwoną radziecki czołg, który zajechał na plac Kinských niemal pół wieku wcześniej. Choć sam Černý z powodu różowej rewolucji został zatrzymany, a czołg przemalowano z powrotem na zielono, różowa malarska machina rozpędziła się na dobre. Barbiowym kolorem na znak protestu ponownie pokryli pojazd ówcześni czescy parlamentarzyści. W wyniku licznych napięć, obiekt kolorystycznych kontrowersji zdecydowano się ostatecznie umieścić w położonym pod Pragą Muzeum Techniki Wojskowej. Ostatni publiczny występ w czeskiej stolicy różowa gwiazda dała zaś w dwudziestolecie wycofania wojsk radzieckich z Czechosłowacji, a „przerzut” czołgu Wełtawą do centrum miasta w celu uczczenia wolności Czech wzbudził gigantyczne zainteresowanie w mediach społecznościowych.

Artysta nie dał jednak za wygraną i w pięćdziesiątą rocznicę inwazji na Czechosłowację zaparkował czołg (inny już wprawdzie model) na placu, tym razem jednak prawie w całości zakopując go w ziemi. Rzecznik dzielnicy Praha 5 ogłosił wówczas, że Černý uzyskał pozwolenie na ponowne, choć tylko częściowe, uczołgowienie placu w ramach nagrywania filmu dokumentalnego w ciągu najbliższych dwóch dni, które jak widać na załączonym obrazku nieco się przeciągają.

Kilkudziesięciotonowy cukiereczek ostatecznie zyskał „poważne” barwy. Dodatkowo wymalowano na nim biały pas, dzięki któremu w czasie inwazji odróżniano czołgi interwentów od armii czechosłowackiej.

Kolejny – tym razem dosłowny dowód na to, że Černý postawił praską przestrzeń publiczną na głowie znaleźć można w wybudowanym przez rodzinę Havlów pałacu Lucerna, który obecnie pełni funkcję wystawnej galerii handlowej. Pod jedną z kopuł wieńczących sklepienie budynku zamiast zdobnego żyrandola lub ewentualnie plakatu reklamującego asortyment jednego z lokali zawisł patron Czech – święty Wacław. Nie byłoby w tym w sumie nic dziwnego (abstrahując już od dość nietypowego doboru miejsca wystawienia owej rzeźby), gdyby nie fakt, że czeski król siedzi na… zdechłym koniu odwróconym do góry nogami.

Początkowo czeski mistrz skandalu planował umieścić swoje dzieło na słynnym praskim placu Wacława, gdzie skądinąd stoi już nieco chwalebniejszy konny pomnik władcy. Urząd miasta nie wyraził jednak zgody, dlatego Wacław zawisł w otoczeniu konsumpcjonizmu, które w artystycznych założeniach ubarwiać będzie aż do przywrócenia w Czechach monarchii. Ciekawe czy w wyniku znudzenia przedłużającym się czasem oczekiwania, także i Wacław zacznie dyndać głową do dołu… (no chyba, że czeskie władze szykują światu ustrojową niespodziankę).
Dla porównania, święty Wacław z placu Wacława dosiadł konia nieco dostojniej.

Zwieńczeniem wyprawy po praskiej małej architekturze niechaj zostanie obiekt, który małym nazwany z pewnością być nie może. Na wzgórzu Vítkov wzniesiono bowiem rzeźbę husyckiego wodza Jana Žižki, która ponoć jest największym konnym pomnikiem odlanym z brązu na świecie. Pojawienie się tak gigantycznego i jakże niewspółczesnego monumentu w zestawieniu z litanią sztuki nowoczesnej jest tak absurdalne, jak ekscentryczne jest jego górowanie nad panoramą Pragi.

Nie o sam pomnik tu jednak chodzi. Za Žižką znajduje się bowiem pokaźnych rozmiarów podłużny budynek, który wzniesiono w okresie międzywojennym jako miejsce pamięci walczących o ojczyznę w czasie pierwszej wojny światowej. Nieszczęśliwie, poza zamysłem inicjatorów budowy była czekająca niebawem na kartach historii kolejna wojna, która uaktualniła przeznaczenie budowli. W okresie powojennym miejsce to podporządkowano czerwonej zarazie, która wykorzystała je w dość nietypowy sposób. W latach 1953-1990 obiekt pełnił bowiem funkcję mauzoleum Klementa Gottwalda. Ciało byłego komunistycznego prezydenta Czechosłowacji przez pewien czas było nawet wyeksponowane w równie atrakcyjny sposób, co zwłoki Lenina na moskiewskim placu Czerwonym. Nad idealnym wyglądem Gottwalda czuwał sztab radzieckich naukowców, którzy codziennie – po dziennym okresie wystawienniczym przenosili swojego przywódcę do laboratorium, gdzie w ściśle określonych warunkach temperaturowo-wilgotnościowych wykonywane były niezbędne zabiegi konserwująco-upiększające. Pomimo iż tak specjalistycznej opieki nie powstydziłaby się zapewne klinika dr Ireny Eris, wódz nieuchronnie się „psuł”, przez co komunistyczny reżim zmuszony był na zawsze pożegnać nieskazitelny gottwaldowski wizerunek i skremować zwłoki. Byłego przywódcę udało się „zakonserwować” jedynie na około dziewięć lat od jego śmierci w 1953 roku.

Od 2007 roku zapomniany od czasu komunistycznej odwilży budynek jest w posiadaniu Muzeum Narodowego. Gottwald wraz z innymi pochowanymi tu (choć w mniej spektakularnych warunkach) komunistycznymi towarzyszami przeniesieni zaś zostali na miejskie cmentarze.

Źródła:

  • Banasiak T., Vojenské technické muzeum Lešany w Czechach koło Pragi – część I, http://dobroni.pl/n/vojensk-technick-muz/4259
  • Grygielska P., Pomnik wodza husyckiego Jana Žižki na wzgórzu Vítkov, http://prawiewszystkoopradze.blogspot.com/2014/10/pomnik-wodza-husyckiego-jana-zizki-na.html
  • Horáková P., The complicated history of Prague’s tank no. 23, http://radio.cz/en/section/curraffrs/the-complicated-history-of-pragues-tank-no-23
  • Matiejunaite I., 5 Must-See Sculptures in Prague, http://theculturetrip.com/europe/czech-republic/articles/5-must-see-sculptures-in-prague/
  • Němec L., David Černý Unveils New Tank on 50th Anniversary of Soviet Invasion, http://news.expats.cz/weekly-czech-news/david-cerny-unveils-new-tank-on-50th-anniversary-of-soviet-invasion/
  • Skolik A., Szybka identyfikacja, Swój – Obcy, http://dobroni.pl/n/szybka-identyfi/18770
  • Surosz M., Wycieczka śladami prac Davida Černego po Pradze, http://podroze.onet.pl/gdzie-na-weekend/wycieczka-sladami-prac-davida-cernego-po-pradze/qm9v4rf
  • Tizard W., (tłum. Sikora J.), Spacerem po Pradze. Największe atrakcje miasta, National Geographic Society/Burda NG Polska, Warszawa 2015
  • http://annachromy.com/sculptures/cloak-of-conscience/
  • http://annachromy.com/the-cloak/
  • http://czechtourism.com/pl/c/prague-estates-theatre/
  • http://gazetaprawna.pl/wiadomosci/artykuly/524982,do-pragi-wrocil-slynny-rozowy-czolg-davida-czernego.html
  • http://metroart.cz/en/B/Radlicka.html
  • http://museumportheimka.cz/history/
  • http://narodni-divadlo.cz/en/estates-theatre/history
  • http://nm.cz/en/visit-us/buildings/national-memorial-on-the-vitkov-hill
  • http://operakrolewska.pl/repetoire/don-giovanni-mozart-6/
  • http://pastaoner.cz/about
  • http://policja.pl/pol/aktualnosci/148744,Europejski-Dzien-Bez-Ofiar-Smiertelnych-Na-Drogach-projekt-EDWARD.html
  • http://poplawska.com/bio.html
  • http://prague.eu/en/object/places/551/vojan-gardens-vojanovy-sady
  • http://prague.eu/pl/obiekt/miejsca/1872/statue-of-franz-kafka
  • http://prague.fm/pl/19340/nerudova/
  • http://vhu.cz/muzea/zakladni-informace-o-vtm-lesany/expozice-vtm-lesany/
  • http://waymarking.com/waymarks/WM6HE9_The_Girl_with_Paper_Swallow_in_Clementinum_Vlatovka_v_Klementinu_Prague

Share your thoughts

Twój adres e-mail nie zostanie opublikowany. Wymagane pola są oznaczone *