sierpień 2021Skąd, u licha, wzięły się żubry na Podkarpaciu? Przecież ta parzystokopytna polska duma wydaje się być nierozerwalnie związana z Podlasiem (a także z puszkami pewnego złocistego napoju)! Czemu więc pośrodku bieszczadzkiej głuszy natrafiłem na Zagrodę Pokazową Żubrów? Jakby tego było mało, owa atrakcja znajduje się w granicach miejscowości Muczne, której nazwa dobitnie sugerować by mogła, że tutejsze okazy to banda łaciatych przebierańców.
A jednak, nie jest słuszne ani ograniczanie się wyłącznie do prostej pary skojarzeń: żubry-Białowieża, ani drwienie z administracyjnej przynależności bieszczadzkiej ostoi żubra, która tak naprawdę nawiązuje do ukraińskiego „mutnyj” oznaczającego „mętny”. Na epitet poświadczający przejrzystość nie zasłużył lokalny potok Muczny, a wraz z nim „mętna miejscowość”, która po raz pierwszy wzmiankowana jest w źródłach historycznych w dziewiętnastym wieku.
Historycznej obecności żubra w Bieszczadach można dopatrywać się w lokalnym nazewnictwie administracyjnym, jednak będąca dowodem w tej sprawie wieś Żubracze, równie dobrze może pochodzić od pobliskiej Przełęczy Żebrak. Podobnie mało przekonująca wydaje się być argumentacja wykorzystująca karpackich kolonizatorów, wśród których odnotowano przezwisko Żubryk. Jak na złość, pewne jest za to, że tak zwane „żubry w naturze” występowały w Białowieży, ale tylko do 1919 roku. Dzisiejsze polskie osobniki pochodzą wyłącznie z „upraw kontrolowanych”, a decyzję o wydzieleniu wśród nich dywizji bieszczadzkiej podjęto na początku lat sześćdziesiątych ubiegłego wieku. Za chwalebnym założeniem odtworzenia wyniszczonej okresem wojennym populacji, stało też przy okazji, znacznie mniej chlubne zamiłowania łowieckie PRL-owskich oficjeli. Żubr to przecież największy ssak w Europie, więc z pewnością zaliczał się do pożądanej lufą strzelby kategorii „grubego zwierza”.
Pierwsze osobniki zameldowały się na bieszczadzkim turnusie w 1963 roku. Górskie lokum zdawało się odpowiadać nowym lokatorom z jednym, lecz dość wyrazistym wyjątkiem. Byk o wdzięcznym imieniu Puplit w październiku 1964 roku wybrał się na nieco przydługi spacer, który zakończył się ponad sześćdziesiąt kilometrów na północ od zagrody aklimatyzacyjnej. Uciekiniera wytropiono dopiero po miesiącu, a z uwagi na okres zimowy, żubrzy come back zorganizowano dopiero na wiosnę. Powracającego Pulpita można by porównać do syna marnotrawnego, gdyby nie fakt, iż jego wielokilometrowa eskapada spowodowana była wewnątrzstadnymi utarczkami z silniejszym Pulonem.
Także po kwietniowym powrocie, parzystokopytny dezerter nie zabawił zbyt długo wśród swoich, za drugim razem wybierając się niemal w podróż dookoła świata, a przynajmniej podkarpackiego światka. Dwudziestoośmiodniową wyprawę relacjonowały lokalne media, pod okiem których dzielny wędrowiec przemierzył czterysta kilometrów. Dopiero w obcym województwie spotkało go przeznaczenie objawiające się emeryturą w krakowskim zoo, gdzie z pewnością miewał trudności w wyrobieniu dziennego limitu kroków. Jego wyczyny przeszły zaś do niszowej bieszczadzkiej legendy. Imię niepokornego żubra nosiła drużyna harcerska oraz studencka baza noclegowa w Ustrzykach Górnych, której gospodarz oddał cześć czworożnemu patronowi, układając hymn rozpoczynający się słowami: „Stoi w Ustrzykach od lat dziesiątka baza imienia Żubra Pulpita. Trochę namiotów, kilka patyków, każdy o nocleg tu pyta…”.
Pomimo zasług słynnego żubrzego globtrotera oraz znacznego rozrastania się wszczepionego Bieszczadom stada, mało kto, zarówno spośród okolicznych mieszkańców, jak i przede wszystkim turystów, zdawał sobie sprawę, że w związkach żubra z górami zaiskrzyło. Regionalna Dyrekcja Lasów Państwowych, aby przeciwdziałać tej skrajnej nieświadomości, przeprowadziła szeroko zakrojoną akcję informacyjną pod nazwą „Rok Żubra w Bieszczadach”. Żubr patronował rokowi 2008, w czasie którego zainicjowano cykliczne obchody Dnia Żubra, zorganizowano Międzynarodową Konferencję Naukową pod hasłem „Żubr w Sieci NATURA 2000”, zrealizowano film zatytułowany „Żubr jest dziki w Bieszczadach”, a także wydano mapę „Żubr oprowadza po Bieszczadach” oraz książkę „Żubr przywrócony górom”.
Ostatnim szczeblem bieszczadzkiej drabiny żubroświadomości było bez wątpienia utworzenie w 2012 roku siedmiohektarowej zagrody pokazowej. Swoje trzy grosze wtrąciła doń także Unia Europejska, współfinansując infrastrukturę dla odwiedzających. Według danych z początku 2021 roku, w Bieszczadach bytuje 719 żubrów, a dwanaście spośród nich „udostępnia się” zwiedzającym w ramach projektu zagrodowego.
Zagroda Pokazowa Żubrów – za i przeciw
Największą zachętą do odwiedzania Pokazowej Zagrody Żubrów w Mucznem wydaje się być brak biletów wstępu. Darmowe wejście skłania do obcowania z żubrami także (a może przede wszystkim), gdy pogoda nie sprzyja górskim wędrówkom. Żubrowe remedium na turystyczną nudę w porze deszczowej ma jednak ograniczoną skuteczność – żubry głupie nie są, więc – kiedy woda leje się z nieba – bez powodu na otwartej przestrzeni się nie panoszą. Dwunożne i parzystokopytne często trwają wówczas w swoistym impasie – żubry w swoim schronieniu, ludzie zaś w unijnej obserwacyjnej wiacie.
[Google_Maps_WD id=38 map=35]
Źródła:
- Marszałek E., „Rok Żubra w Bieszczadach” – kampania promocyjna Regionalnej Dyrekcji Lasów Państwowych w Krośnie, „Studia i Materiały Centrum Edukacji Przyrodniczo-Leśnej”, nr 1 (20), 2009
- Marszałek E., „Żubr jest dziki w Bieszczadach”, czyli TVP Rzeszów na Dzień Żubra, http://krosno.lasy.gov.pl/widget/aktualnosci/-/asset_publisher/sE8O/content/-zubr-jest-dziki-w-bieszczadach-czyli-tvp-rzeszow-na-dzien-zubra/maximized#.YVowgJpByUl
- Marszałek E., Żubry w Bieszczadach dokładnie policzone, http://lasy.gov.pl/pl/informacje/aktualnosci/zubry-w-bieszczadach-dokladnie-policzone
- Pściuk L. B., Żubry w Bieszczadach, http://grupabieszczady.pl/index.php?option=com_content&view=article&id=194&Itemid=201
- Staniszewski M., Obiekty turystyczne i edukacyjne, http://stuposiany.krosno.lasy.gov.pl/obiekty-edukacyjne#.YVosappByUl
- http://lasybieszczadzkie.pl/
- http://lasybieszczadzkie.pl/noclegi-bieszczady/
- http://lutowiska.pl/zagroda-zubra
- http://podkarpackie.eu/turystyka/zagroda-pokazowa-w-mucznem/
- http://podkarpackie.travel/pl/atrakcje/zagroda-pokazowa-zubrow-w-mucznem